Broekbakema
Broekbakema

Verduurzamen monumenten

Monumenten verduurzamen maakt ze toekomstbestendig

Monumenten zijn waardevol en houden de verbinding met ons verleden levend. Maar om ze door te kunnen geven aan toekomstige generaties, moeten ze voldoen aan de eisen van hun huidige gebruikers en leefomgeving. Omdat Nederland voor de uitdaging staat om de CO₂-uitstoot fors te verminderen en de opwarming van de aarde te bestrijden, wordt daarom ook van monumenten gevraagd hun steentje bij te dragen.

Monument verduurzamen

De verduurzaming van monumenten is een belangrijk aandachtsgebied binnen erfgoedzorg. Aan de ene kant moeten monumenten energiezuiniger worden gemaakt. Aan de andere kant is het cruciaal om de historische materialen en het unieke karakter van het gebouw te behouden. De uitdaging is om een balans te vinden tussen verduurzaming en behoud, zodat beide doelen elkaar versterken in plaats van tegenwerken.

Die balans tussen verduurzaming en cultuurhistorische waarde is momenteel erg relevant bij ‘jonge monumenten’ uit de periode 1965 – 1990, de post ‘65 periode. Veel van deze staan op de nominatielijst om tot gemeentelijk monument of zelfs rijksmonument aangewezen te worden. Bij die status komt de instandhoudingsplicht kijken, wat kan schuren met de ambitie om te verduurzamen. 

Bij veel post-’65 gebouwen is zichtbaar beton een kenmerkend onderdeel van hun ontwerp. Dit materiaal, dat destijds populair was vanwege de moderne uitstraling, zorgt nu voor problemen zoals warmteverlies en vocht door koudebruggen. Het isoleren van deze gebouwen is lastig. Aan de buitenkant kan isolatie het ruwe, zichtbare beton aantasten dat juist een belangrijk kenmerk is van het ontwerp. Aan de binnenkant kan isolatie de ruimteverhoudingen en details verstoren.  

Om dit soort complexe afwegingen te maken, biedt een integraal verduurzamingsplan uitkomst. In zo’n plan worden oplossingen afgestemd op de specifieke eigenschappen van een monument.

Wat is een integraal verduurzamingsplan?

Een integraal verduurzamingsplan houdt rekening met zowel technische als historische aspecten van een gebouw, en voegt ze samen in een samenhangende aanpak waarmee eigenaren de duurzaamheid van hun monument kunnen verbeteren. Grote aanpassingen aan monumenten vragen goedkeuring van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Dit kan het proces vertragen, maar ook mogelijkheden bieden om gebruik te maken van subsidies en expertise. Een verduurzamingsplan maakt het eenvoudiger om deze subsidie voor monumenten aan te vragen en zorgt ervoor dat aan alle eisen wordt voldaan.

Hoe maak ik een verduurzamingsplan?

Een verduurzamingsplan begint met een analyse van het gebouw zelf. Met een bouwhistorisch onderzoek wordt bekeken wat de cultuurhistorische waarde van het pand is, en wordt vastgesteld welke eigenschappen behouden of versterkt moeten worden om de waarde van het gebouw intact te laten. Als de functie van een gebouw moet worden gewijzigd, is een bouwhistorische verkenning vaak verplicht.

Daarna is een bouwtechnisch rapport nodig om de huidige staat en eventuele gebreken van het gebouw in kaart te brengen. Denk hierbij aan gebreken zoals verrotte kozijnen, scheuren in betonnen wanden, vochtproblemen achter stucwerk, of een houten kap die volledig is aangetast. Deze gebreken vormen de basis voor de te nemen maatregelen om het gebouw te verduurzamen. Op die manier is de verduurzaming niet alleen gericht op energieprestaties, maar ook op het verbeteren van de algehele bouwkundige kwaliteit.

Vervolgens worden de verduurzamingsmogelijkheden beoordeeld in relatie tot het behoud van de monumentale waarde. Een routekaart maakt inzichtelijk welke maatregelen nodig zijn en helpt om deze effectief en binnen budget uit te voeren.

Routekaart voor verduurzamen monumenten​

Een verduurzamingsplan hoeft niet in één keer te worden uitgevoerd. Met een gefaseerde aanpak worden maatregelen verspreid over meerdere jaren, afhankelijk van prioriteiten en budget. Een routekaart helpt om lange termijn-doelen op te stellen, zoals energieneutraal zijn, CO₂-reductie en het behoud van historische integriteit, terwijl het tegelijkertijd rekening houdt met de financiële mogelijkheden en de benodigde vergunningen.

Als Broekbakema vinden we het belangrijk om organisaties uit te dagen deze doelstellingen meetbaar te maken, door te kijken wat er concreet nodig is om bijvoorbeeld in 2050 energieneutraal te zijn. In plaats van alles in één keer aan te pakken, verdeelt een routekaart de verduurzamingsmaatregelen over meerdere jaren. Zo’n gefaseerde aanpak zorgt ervoor dat maatregelen vaak logischer op elkaar aansluiten en de kosten beter gespreid kunnen worden. Daarnaast biedt het veel meer flexibiliteit. De routekaart kan bijvoorbeeld eenvoudig aangepast worden zodra er nieuwe subsidies of technische innovaties beschikbaar komen.

Meer weten?

Praktijkvoorbeelden

Het verduurzamen van monumenten is geen kwestie van één standaardaanpak. Elk project vereist maatwerk en samenwerking tussen verschillende disciplines. Enkele voorbeelden die we als Broekbakema hebben begeleidt: