Byondis

Architect Renze Evenhuis tekende met collega Jan van Iersel voor de mAb Plant, een faciliteit voor de productie van therapeutische monoklonale antilichamen op basis van zoogdiercelkweek, ten behoeve van onderzoeksmateriaal voor klinische studies.  “Belangrijk werk”, zegt Evenhuis: “Byondis gebruikt de mAbs voor hun ADC-medicijnen. ADC, of antilichaam-drug conjugaten, is de officiële benaming voor de zogenaamde Paard van Troje-techniek waarbij een therapeutisch antilichaam (eiwit) wordt herkend door specifieke receptoren op tumorcellen. Aan dit eiwit zit een cytostaticum, een behoorlijk giftige stof gekoppeld, die echter niet giftig is als hij vastzit aan het eiwit. Het unieke element van Byondis zijn nieuwe ADC-technologie is dat de gifstof pas vrijkomt en zijn werk doet als hij opgenomen is in de tumorcel en daar een chemische verandering ondergaat. Een belangrijke ontwikkeling in de behandeling van kanker dus.”

Inwendig is alles gelijkvloers in de proeffabriek. Boven de werkvloer ligt een beloopbaar plafond van waaruit de techniek voor de cleanrooms te bereiken is. “Grote voordeel is, dat daarmee het werkproces in de cleanrooms nooit verstoord wordt, zelfs als technisch onderhoud nodig is.” De architect koos ervoor de techniek van buitenaf zichtbaar te houden. “De techniek is het hart van deze fabriek; dat mag getoond worden, vind ik. En door het in het zicht te laten, wordt het als een kunstelement.”

Het oplopende dek gaat halverwege over in een plat dak. Ook inwendig is deze knik een breekpunt: tot aan de knik bevinden zich de kantoren. Op de knik zitten kleedruimtes en de sluis naar de cleanrooms. En onder het platte dak bevinden zich de cleanrooms.

Ook in materiaalgebruik zijn de werelden van kantoren en cleanrooms sterk gescheiden. Waar in het kantoordeel zachte, warme materialen overheersen – hout, leisteen, met vilt beklede kastenwanden – is de cleanroom hard en steriel. “Een bewuste keuze”, zegt de architect. “Alles is van glas en staal. De kleinste vervuiling is een risico voor de werkprocessen, dus dat moet direct zichtbaar en goed schoon te maken zijn. Voor de bouwer was het wennen dat wij ons bemoeiden met de cleanrooms. Normaal is er een soort zwarte vlek in het ontwerp, waarbinnen een andere partij de cleanrooms als inbouwpakket ontwikkelt. Wij maken het nadrukkelijk onderdeel van het ontwerp.”

Dat Broekbakema cleanrooms onderdeel maakt van haar ontwerp, is niet zonder reden: het bureau heeft veel ervaring met het opzetten en inrichten van dergelijke ruimtes. “Wij zijn in staat met de opdrachtgever mee te denken over de meest efficiënte manier om het primaire proces in te richten.” Bij Byondis leidde dat tot een bijzonder voorstel: organiseer het productieproces lineair in plaats van circulair. “Voor Byondis zagen we een lineair proces: alle opeenvolgende stappen wilden we in elkaars verlengde plaatsen. Normaal is het gebied van de cleanrooms circulair georganiseerd en zijn de cleanrooms een soort afgesloten blok. Door het proces lineair te organiseren, verbetert de logistiek aanzienlijk. Bovendien was het op deze manier mogelijk over de hele lengte van de fabriek langs de zijgevel een transparante, verhoogde gang aan te leggen. Van hieruit is er zicht naar binnen en naar buiten. Hierdoor is er visueel contact met het werk dat de spil van het gebouw vormt. Tevens dient de gang als klimaatbuffer voor de cleanrooms.”

Zo ontstaat een gebouw dat een complex werkproces helder en aantrekkelijk indeelt. “De mAb Plant is overzichtelijk en bevordert betrokkenheid en interactie tussen medewerkers. En Byondis zegt tegen de buitenwereld: wij hebben niets te verbergen en zijn trots op ons baanbrekende werk. En dat is een revolutionair andere benadering ten opzichte van de een beetje weggestopte locatie die cleanrooms meestal hebben.”

Voor Byondis is deze campus ook een zoektocht naar de ideale manier om processen op te zetten. Het is een nieuwe vorm van onderzoek, waarbij Byondis zelf ook vooraf niet alle voorwaarden en eisen kon formuleren. “Wij zijn dus ook vanaf het eerste begin betrokken”, merkt Evenhuis op. “Binnen vaste kaders streven we samen maximaal resultaat na. Deadlines en budget staan vast, daarbinnen werken we optimaal samen in een Building Information Model (BIM). Zo zijn oplossingen efficiënt door te voeren en kunnen we alle eisen van Byondis vangen in een beperkte ruimte. Heerlijk, want wij konden onze expertise in cleanroom- en laboratoriumontwerp ten volle inzetten.”

En zo is de mAb Plant als onderdeel van een gebouwensemble naast fijnzinnig vooral een statement van jewelste.